Verslavende medicatie

Welke medicijnen zijn verslavend?

Recent is in het nieuws meer aandacht gekomen voor verslavende pijnstillers. Waar dit eerst met name een probleem leek in Amerika, neemt het misbruik van deze middelen nu ook in Nederland toe. Het gaat hierbij met name om pijnstillers die behoren tot de medicijngroep opiaten, zoals oxycodon, codeïne, fentanyl en morfine. Middelen die met name worden ingezet voor het bestrijden van hevige pijn na een operatie, zenuwpijn of bij patiënten met kanker.

Toch worden ze steeds vaker voorgeschreven voor minder hevige pijn of krijgen patiënten grotere hoeveelheden van deze middelen in één keer mee naar huis. Daarnaast zijn deze middelen ook in steeds grotere mate illegaal verkrijgbaar. Volgens de stichting Farmaceutische Kengetallen gebruikten in 2018 490.000 mensen in Nederland oxycodon. Een jaar eerder lag dit rond de 430.000 en tien jaar geleden gebruikten nog geen 100.000 mensen dit medicijn.

Wat is de werking van opiaten?

Opiaten zijn sterke pijnstillers. Ze werken op zowel de hersenen als zenuwen in het lichaam waar zij er onder andere voor zorgen dat pijnprikkels verminderden of verdwijnen. Hun werking op de hersenen kan ervoor zorgen dat men euforische gevoelens ervaart. Daarnaast kunnen opiaten de stoelgang verminderen waardoor obstipatie ontstaat. Omdat er snel gewenning optreedt, hebben opiaten een sterk verslavend karakter ook als deze niet recreatief maar op voorschrift van de dokter worden gebruikt bij ernstige pijn.

Wat zijn de ontwenningsverschijnselen van opiaten?

Bij het stoppen van het gebruik van opiaten (dus als je wilt stoppen met verslavende medicijnen) treden vrijwel altijd ontwenningsverschijnselen op. Dit kan bestaan uit de volgende klachten: Misselijkheid, braken en diarree, overmatig zweten, bibberen en kippenvel, een hoge bloeddruk, hartkloppingen, angst en agitatie, slapeloosheid, tremor, duizeligheid en een verminderde eetlust.

Ontwenningsverschijnselen treden op zodra mensen die een langere tijd opiaten hebben gebruikt abrupt stoppen. Er zal daarom vaak een detox nodig zijn in een gespecialiseerde kliniek, waar medicijnen kunnen worden ingezet om de ontwenningsverschijnselen te behandelen. Het gesuperviseerd stoppen van het opiatengebruik alleen zal niet leiden tot het stoppen van de verslaving; het is daarom van belang dat men na een periode van detoxificatie in behandeling gaat voor verslaving.

Wat zijn andere verslavende medicijnen?

Naast opiaten zijn er nog vele andere geneesmiddelen met een verslavende werking. Een van de meest bekende medicijngroepen met dit effect zijn slaapmiddelen die eindigen op -pam zoals oxazepam en temazepam. Zij worden in de medische wereld benzodiazepinen genoemd. Deze middelen hebben net als opiaten een sterk verslavende werking en de kans op verslaving wordt groter naarmate het gebruik langer duurt. Vaak worden slaapmiddelen gecombineerd met andere stemmings veranderde middelen om zo het effect af te zwakken of juist sterker te maken. Zie voor meer informatie hierover: polydrugsgebruik.

Wanneer krijg je verslavende medicatie voorgeschreven?

De meeste middelen die een verslavende werking kunnen hebben zijn niet zomaar verkrijgbaar bij de drogist of supermarkt, maar worden alleen met een recept van een behandelend arts door de apotheek verstrekt. Er bestaan verschillende medicijngroepen met een verslavende werking, waaronder slaapmedicatie en bepaalde soorten pijnmedicatie. Doordat bij deze middelen gewenning optreedt kan bij langdurig gebruik een lichamelijke afhankelijkheid ontstaan.

Opiaten

Opiaten kunnen onder andere worden voorgeschreven wanneer men na een operatie veel pijn heeft of als men last heeft van chronische pijnklachten. Hiervoor zijn een aantal soorten medicijnen beschikbaar die op verschillende manieren werken en verschillen in sterkte. Zo zijn paracetamol en ibuprofen vrij verkrijgbaar en in veel gevallen voldoende om pijn te stillen. Deze middelen hebben met name in het lichaam effect en niet zo zeer in de hersenen en zijn daarom op zichzelf niet verslavend.

Mochten deze middelen onvoldoende werken kan men opiaten voorgeschreven krijgen; dit zijn middelen die zowel in het lichaam maar ook in de hersenen een remmende werking hebben. Zij werken op bepaalde receptoren in de hersenen (opioid-receptoren) waar zij een sederend en soms euforisch effect geven. Voorbeelden van opiaten die worden voorgeschreven zijn oxycodon, tramadol, morfine en fentanyl.

Benzodiazepinen

Ook medicijnen die worden voorgeschreven bij slecht slapen of angst kunnen een verslavende werking hebben of afhankelijkheid veroorzaken. Hieronder vallen medicijnen uit de groep benzodiazepinen en eindigen op -pam, zoals oxazepam, temazepam of diazepam. Deze middelen werken op receptoren in de hersenen (GABA-receptoren) en hebben een sederend effect waarmee zij angst of problemen met inslapen of doorslapen bestrijden.

Gewenning en ontrekkingsverschijnselen

Zowel bij opiaten als benzodiazepinen kan gewenning optreden. Dit betekent dat er steeds meer van hetzelfde middel nodig is om hetzelfde effect te bereiken. Als gevolg hiervan kunnen bij het stoppen met deze medicatie ontwenningsverschijnselen optreden. Het is daarom van belang om bij het stoppen met deze middelen in overleg met uw arts een eventueel afbouwschema af te spreken. Indien sprake is van een medicijnverslaving kan bij een afkickkliniek worden afgesproken om in het ziekenhuis of hiervoor gespecialiseerde kliniek onder toezicht te stoppen met deze middelen.

Het is belangrijk om te weten dat verslavende medicatie lang niet altijd maakt dat men er ook daadwerkelijk verslaafd aan raakt. Een arts schrijft dit middel voor om tijdelijk een symptoom dat als vervelend wordt ervaren te bestrijden; het is wenselijk dat een behandeling met deze middelen van korte duur is.

Bronnen:

• Stichting farmaceutische kengetallen/Nivel
• Kipke D, et al. Hypnotics’ association with mortality or cancer: a matched cohort study. BMJ Open 2012 doi: 10.1136
• Cami J et al. Drug addiction. N Engl J Med. 2003;349(10):975.
• Diaper AM et al. Pharmacological strategies for detoxification. Br J Clin Pharmacol. 2014 Feb;77(2):302-14.